سیب‌زمینی (فارسی دری افغانستان: کچالو*[۱]) گیاهی است از تیرهٔ سیب‌زمینیان که دارای برگهای مرکب و بریده و گلهای سفید یا بنفش است. میوهٔ آن کوچک، کروی، قرمز، سته و سمی است؛ ولی دارای ساقه‌های زیرزمینی خوراکی است که حاوی اندوختهٔ نشاستهٔ فراوان است گلهایش پنج قسمتی (۵ گلبرگ بهم چسبیده و ۵ کاسبرگ بهم چسبیده‌است). تعداد پرچمها نیز ۵ است که بهم متصل شده و یک لولهٔ بساکی را ساخته‌اند و مادگی از وسط آن خارج شده‌است. این گیاه دارای رقمهای مختلف است که آنها را به زودرس، دیررس و میانه‌رس تقسیم می‌کند و برحسب استفاده این گیاه به سیب زمینی خوراکی، علوفه‌ای و صنعتی (جهت استفاده الکل یا نشاسته و یا قند) تقسیم می‌شود. در حال حاضر هر ساله در حدود ۳۳۰ میلیون تن سیب زمینی در سراسر جهان تولید می‌شود. چین، هند و روسیه بزرگ‌ترین تولید کنندگان سیب زمینی هستند. دانشمندان آمریکایی دریافته‌اند که سرمنشأ کلیه انواع سیب زمینی‌های امروزی را می‌توان به یک گیاه واحد که بیش از هفت هزار سال قبل در پرو کشت شد ردگیری کرد.*[۲] سیب زمینی در حوالی سال ۱۵۷۰ توسط فاتحان اسپانیایی از آمریکای جنوبی به آن کشور منتقل شد و کشت آن در سراسر اروپا رواج یافت. سیب زمینی بعداً توسط مستعمره نشین‌های بریتانیایی به آمریکای شمالی منتقل شد. سیب زمینی نخستین بار توسط سرجان ملکم در اواسط پادشاهی فتحعلی‌شاه قاجار به ایران آورده شده‌است، برای همین در ابتدا به آن «آلوی مَلکَم» می‌گفتند. نخستین جایی که در ایران سیب زمینی کاشته شد، روستای پشند در استان البرز بوده است[۱] . به همین دلیل همچنان سیب زمینی پشندی در ایران معروف است. در بین گیاهان دو لپه، سیب زمینی مهمترین محصول زراعی است که با مجموع تولید حدود ۳۳۰ میلیون تن از سطحی حدود ۱/۱۹ میلیون هکتار، در حال حاضر پس از گندم، برنج و ذرت در مرتبه چهارم جهانی قرار دارد. سازگاری این گیاه به شرایط آب و هوایی مناطق مختلف به گونه‌ای است که هم اکنون در بیش از ۱۴۰ کشور جهان، سیب زمینی تولید می‌شود، با این حال به دلیل اثرات محدود کننده تنش‌های مختلف نظیر کم آبی و خشکی و نیز حرارت بالا، بیشترین میزان تولید و عملکرد این گیاه در کشورهای مناطق معتدله حاصل می‌شود.(کاظمی و همکاران، ۱۳۸۷)

سیب زمینی سرشار از بتاکاروتن (پیش ساز ویتامین آ) است که وقتی پخته می‌شود به آسانی جذب می‌شود. ساقه و برگ‌های سیب زمینی حاوی سمی بنام سولانین است، بنابراین نباید آن را مصرف کرد. مهم‌ترین ماده اصلی موجود در سیب زمینی نشاسته‌است که معمولاً ۹ تا ۲۵ درصد آن را تشکیل می‌دهد، از این رو برای تامین انرژی ماده مفیدی است که نسبت به غلات کمتر تحت تاثیر آفات قرار می‌گیرد و پرورش آن آسان تر است. سیب زمینی تقویت کننده قلب، محکم کننده لثه، مسکن درد و زخم معده است. سیب زمینی در بین سبزیجات حاوی ویتامین ث بالایی است و برای تامین ویتامین ث مورد نیاز برای جلوگیری از خونریزی لثه مفید است، ولی نکته بسیار مهم این است که در اثر ماندن در انبار و پخت نامناسب مقدار زیادی از ویتامین ث آن به هدر می‌رود. سیب زمینی علاوه بر ویتامین ث حاوی مواد مفید دیگری مثل پتاسیم، فسفر، آهن و منیزیم است. سیب زمینی حاوی مقدار زیادی ویتامین ب۶ است. یک فنجان سیب زمینی پخته ۲۱ درصد ب۶ مورد نیاز روزانه شما را تامین می‌کند. می‌دانید که بسیاری از آنزیم‌های بدن خصوصاً آنهایی که در تبدیلات پروتئینی درگیر هستند به ب۶ محتاج هستند، در نتیجه برای تولید سلول‌های جدید احتیاج به ب۶ داریم. ب۶ برای ورزشکاران بسیار حیاتی است و به آمادگی و بازسازی بدنشان کمک می‌کند. پس بهتر است حتماً در رژیمشان از آن استفاده کنند. ب۶ در جلوگیری از سرطان نیز مفید است. پس بهتر است بزرگسالان و افراد مسن حداقل هفته‌ای یک بار سیب زمینی را جایگزین دیگر مواد نشاسته‌ای کنند. سیب زمینی به خصوص تازه و پوست نکنده آن حاوی مقادیری پروتئین و ویتامین به خصوص ویتامین ث است. سیب زمینی اگر برای مدتی طولانی انبار شده یا برای مصرف پوست کنده شده باشد تا حدودی خواص غذایی خود را از دست می‌دهد. با این حال سیب زمینی سرخ کرده همچنان حاوی پتاسیم و ویتامین ث است. ویتامین ث یک آنتی اکسیدان است و به تولید پروتئینی به نام «کلاژن» که تشکیل دهنده استخوان، غضروف مفاصل، عضلات و رگ‌های خونی است کمک می‌کند. سیب زمینی مهم‌تر از هر چیز منبع نشاسته (کربوهیدرات) و همچنین مقداری مواد معدنی مانند پتاسیم و کلسیم است. سایر خواص سیب زمینی: سیب زمینی ادرار را زیاد می‌کند، در نتیجه برای کلیه و مثانه مفید است. سیب زمینی حاوی آنزیم‌هایی است که برای التیام زخم‌های معده بسیار مفید است و برای تسکین مواضع متورم خارجی، پخته آن را گرم بر روی محل آسیب دیده می‌گذارند که موجب التیام خواهد شد. ضماد خام آن را روی محل سوختگی و پلک ورم کرده می‌گذارند (البته باید کاملاً استریل باشد) و بسیار تسکین دهنده‌است. سیب زمینی غنی از بتاکاروتن ( پیش ساز ویتامین A ) است که وقتی پخته می شود به آسانی جذب می شود. ساقه و برگ های سیب زمینی حاوی سمی بنام سولانین است، بنابراین نباید آن را مصرف کرد، ولی جوشانده رقیق شده همین برگ ها را به عنوان ماده خواب آور و آرامش دهنده اعصاب استفاده می کنند. مهم ترین ماده اصلی موجود در سیب زمینی نشاسته است که معمولاً 9 تا 25 درصد آن را تشکیل می دهد، از این رو برای تامین انرژی ماده مفیدی است که نسبت به غلات کمتر تحت تاثیر آفات قرار می گیرد و پرورش آن آسان تر است. امروزه روسیه و آلمان بزرگ ترین تولید کنندگان سیب زمینی هستند. سیب زمینی تقویت کننده قلب ، محکم کننده لثه ، مسکن درد و زخم معده است. سیب زمینی در بین سبزیجات حاوی ویتامین C بالایی است و هر 100 گرم سیب زمینی 20 تا 25 میلی گرم ویتامین C دارد و برای تامین ویتامین C مورد نیاز برای جلوگیری از خونریزی لثه مفید است، ولی نکته بسیار مهم این است که در اثر ماندن در انبار و پخت نامناسب مقدار زیادی از ویتامین C آن به هدر می رود. برای اینکه سیب زمینی ویتامین C کمتری را از دست بدهد ، سعی کنید آن را در مقدارهای کم خریداری و نگهداری کنید و آن را با پوست بپزید . برای پخت ، اول آب را در ظرف جوش بیاورید. بعد سیب زمینی ها را در آن بیاندازید و پس از پخت آنها را از آب خارج کنید و نگذارید در آب گرم بمانند. سیب زمینی علاوه بر ویتامینC حاوی مواد مفید دیگری مثل پتاسیم ، فسفر ، آهن و منیزیم است. سیب زمینی پخته شده یا کباب شده با پوست، بیشترین مقدار ویتامین ها را داراست. سیب زمینی حاوی مقدار زیادی ویتامین B6 است. یک فنجان سیب زمینی پخته 21 درصد B6 مورد نیاز روزانه شما را تامین می کند. می دانید که بسیاری از آنزیم های بدن خصوصاً آنهایی که در تبدیلات پروتئینی درگیر هستند به B6 محتاج هستند، در نتیجه برای تولید سلول های جدید احتیاج به B6 داریم . B6 برای ورزشکاران بسیار حیاتی است و به آمادگی و بازسازی بدنشان کمک می کند . پس بهتر است حتماً در رژیمشان از آن استفاده کنند. B6 در جلوگیری از سرطان نیز مفید است. پس بهتر است بزرگسالان و افراد مسن حداقل هفته ای یک بار سیب زمینی را جایگزین دیگر مواد نشاسته ای کنند.

سیب زمینی برای اشخاصی که مبتلا به قند هستند مضر است زیرا به‌علت داشتن نشاسته قند خون را بالا می‌برد و این‌گونه اشخاص اگر بخواهند از فواید سیب زمینی استفاده کنند باید آن را تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه مصرف کنند و یا از مصرف آن خودداری کنند. خوردن زیاد سیب‎زمینی فکر را بهم می‎زند و روح را افسرده می‎کند. هشدارها: سطح سبزی رنگی که در بعضی از سیب‎زمینی‎ها وجود دارد سمی است از خوردن آن جلوگیری کنید. برای استفاده از سیب زمینی اگر آن را تکه می‌کنید باید فوراً از آن استفاده کنید زیرا خیلی زود اکسیده می‌شود و خواص خود را از دست می‌دهد. سیب زمینی را همیشه باید با بخار و یا در فر بپزید و یا خام آن را میل کنید زیرا خواص آن دست نخورده باقی می‌ماند‌ سیب زمینی سرخ شده غیر از اینکه خاصیتی ندارد بلکه برای بدن مضر هم است زیرا سرخ کردن سیب زمینی با روغن آن را ثقیل‌الهضم می‌سازد و باعث بیماری‌های مختلفه می‌شود. سیب‎زمینی که جوانه زد از خوردن آن خودداری کنید چون مسمومیت ایجاد می‎کند. نشانه‎های مسمومیت: سردرد، تهوع، دل‎پیچه، سرگیجه، ضعف ضربان قلب. سیب‎زمینی پخته شده که چندساعتی بماند فاسد می‎شود نباید بخورید. در نظر داشته باشید که از سیب‎زمینی به‎عنوان دارو استفاده نکنید مگر این که زیر نظر پزشک یا کارشناس گیاه درمانی باشد. سعی کنید از اعضای سبز سیب‎زمینی مانند برگ و ساقه آن در مصارف داخلی (خوردن) استفاده نکنید زیرا به خاطر سولانین سمی است. روی سیب‎زمینی پخته سرکه یا آبلیمو نریزید. سیب‎زمینی پخته را در آب نگهداری نکنید چون باعث تولید میکروبی می‎شود که مرگ‎آور است.نام آن میکروب ciluo protuo است.

سیب‎زمینی رنده شده به‎صورت ضماد برای ورم و ترک‎خوردگی‎هایی که در اثر سرما به‎وجود آمده است مفید می‎باشد. اگر پوست در اثر آب جوش یا آش سوخت فوراً سیب‎زمینی خام رنده کرده روی قسمت سوختگی بگذارید و چندمرتبه عوض کنید. برای درمان آفتاب‎سوختگی از مرهم ماسک سیب‎زمینی استفاده کنید. مخلوط مقدار کمی عسل و سیب زمینی خام رنده شده برای رفع چروک های پوستی و هرگونه لکه پوستی ناشی از افزایش سن مفید است. پودر سیب زمینی رنده و خشک شده در تسکین سوختگی های بدن و رفع خراش های سطحی پوست کاربرد های فراوانی دارد. برای از بین بردن رسوبات کتری یا سماور مقداری پوست سیب‎زمینی را در آن ریخته و بجوشانید. سیب زمینی قرمز درمان کننده بواسیر خونی و دردناک می‌باشد‌. برای این منظور سیب زمینی را به‌طور باریک بریده و به‌صورت شیاف درآورید و روی آن کمی روغن ویتامین E و یا وازلین مالیده و پس از قضای حاجت به داخل معقد بگذارید. این عمل را اگر چند روز ادامه دهید بواسیر برطرف می‌شود‌. مخلوط سیب زمینی خام با روغن زیتون یک مرهم مفید برای درمان مفاصل دردناک است برای پختن سیب‎زمینی، سیب‎زمینی را باید در آب سرد انداخت تا رفته‎رفته جوش آید و بپزد. بهترین نوع خوراک سیب‎زمینی تنوری یا بخارپز آن می‎باشد. بهترین روش آب‎پز سیب‎زمینی این است که با آب کمی سیب‎زمینی را پخته تا زمانی که سیب‎زمینی پخته می‎شود آب ظرف هم خشک می‎شود این نوع سیب‎زمینی خیلی خوشمزه است و کمی نمک به آن اضافه می‎کنند.